Geënsceneerd vs. Realisme

Ethiek in de persfotografie

Onderzoek en debat over de grenzen van journalistieke fotografie en de rol van de media:

Gezien de invloed van technische ontwikkelingen op fotograferen, afdrukken en reproduceren is het belangrijk om te onderzoeken of de digitalisering van de fotografie van invloed is op wat het publiek te zien krijgt. Worden persfoto's tegenwoordig meer en vaker bewerkt dan voor de intrede van de digitalisering, en zijn foto's hierdoor minder betrouwbaar dan vroeger?

Toen de fotojournalistiek begin twintigste eeuw ontstond, was dat om meer realistische beelden van de wereld te laten zien. Daarbij hoorden ook foto's van oorlogssituaties. Het zou echter tot de Spaanse Burgeroorlog duren (jaren dertig van de vorige eeuw) voordat de camera’s voldoende handzaam en de films snel genoeg verwisselbaar waren om fotografen in staat te stellen zich midden in de strijd te begeven. De oorlogsfotograaf Robert Capa formuleerde het zo: 'If your pictures aren't good enough, you aren't close enough.' De technische ontwikkelingen blijven elkaar opvolgen. De taak van de persfotograaf is door de komst van digitale fotografie eenvoudiger en minder tijdrovend geworden. Beelden kunnen, zonder eerst ontwikkeld en afgedrukt te worden, direct per telefoon naar een krant of fotoagentschap worden verstuurd. De fotoredacties hebben daardoor de foto's niet alleen eerder, het stelt de fotografen tevens in staat om dichterbij en langer ter plaatse te blijven en zo min mogelijk te missen.

Serieuze kranten en tijdschriften geven het publiek de indruk dat er objectief en eerlijk verslag wordt gedaan van gebeurtenissen in de wereld. Toch is het niet altijd duidelijk of de media een reëel en waarheidsgetrouw beeld geven. Misschien worden we onvolledig geïnformeerd of zelfs bedrogen. Terwijl we dagelijks lezen dat er doden en gewonden vallen in Irak, is dat nauwelijks terug te vinden in de fotografische verslaggeving van de oorlog. De media lijken de oorlog te romantiseren door bloederige en gewelddadige beelden niet te publiceren. Doen zij dat bewust of zijn er geen foto's van de slachtoffers beschikbaar? Misschien vinden media het niet nodig om het publiek met gewelddadige beelden te confronteren of willen zij hen beschermen. Of is de krantenlezer niet meer te shockeren en hebben foto's van afgerukte lichaamsdelen nauwelijks nog effect? Hoe dan ook, er lijkt een taboe op gewelddadige beelden te rusten. Niettemin heeft een aantal kranten wel foto's geplaatst van slachtoffers van de op 11 maart 2004 gepleegde aanslag in Madrid.

Met een van deze Madrid-foto’s was er bovendien iets bijzonders aan de hand: drie verschillende kranten publiceerden dezelfde foto, echter in drie verschillende versies. Hiermee besloten de betreffende fotoredakties één en dezelfde foto in diverse gradaties van gruwelijkheid te publiceren. Is een feitelijke relatie met de gebeurtenis zoals deze plaatsvond in Madrid daarmee niet verder weg dan ooit?

De publicatie van deze omstreden foto werpt vragen op over het feit of journalistieke en documentaire foto's gemanipuleerd, bewerkt of geënsceneerd mogen worden. Wat is manipulatie überhaupt? Is het bijkleuren van de lucht geoorloofd of beïnvloedt dat al de betrouwbaarheid van de foto? In hoeverre is de digitalisering van fotografie van invloed is op wat we te zien krijgen? Wat zijn de consequenties daarvan en gelden die ook voor journalistieke foto's, die over het algemeen een bepaalde objectiviteit zouden moeten weergeven? Wat is de overweging om foto's wel of niet te publiceren? Is het weglaten van schokkende beelden ook een vorm van manipulatie of geschiedvervalsing? En wordt het wellicht tijd voor een ethische beroepscode in de persfotografie?

"Vallende Soldaat"

Om te beginnen wil ik een voorbeeld geven van geënsceneerde fotografie tijdens de oorlog. Het is voor lange tijd de vraag geweest of het werk van deze fotograaf echt realistisch was of geënsceneerd. Ik heb het hierbij over de fotograaf Robert Capa met als voorbeeld de foto: 'vallende soldaat' of zoals hij het noemde: Loyalist Militiaman at the Moment of Death, Cerro Muriano, September 5, 1936'.

Hieronder is een krantenartikel te zien:

Volgens de Spaanse kr

an

t

El Periodico is de beroemde foto 'vallende soldaat' die Robert Capa tijdens de Spaanse Burgeroorlog maakte

geënsceneerd.

De foto werd gemaakt in september 19

36. De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) was toen in volle gang. Volgens de Hongaars-Amerikaanse oorlogsfotograa

f Robert Capa werd de foto op 5 september gemaakt tijdens de slag bij Cerro Muriano. Hij gaf de foto als bijschrift 'Loyalist Militiaman at the Moment of Death, Cerro Muriano, September 5, 1936'.

Op 23 september 1936 werd de foto met daarop de sneuvelende republikein Federico Borrell García voor het eerst gepubliceerd in het Franse tijdschrift.

Al lange tijd is echter een discussie gaande over de echtheid van de foto. Volgens Capa's biograaf, Richard Welan, werd de republikein neergeschoten door een sluipschutter toen hij met een aantal andere soldaten poseerde voor de camera.

De Spaanse krant El Periodico heeft verschillende framses van de foto uitvoerig bestudeerd. Ook foto's die Capa dezelfde dag maakte werden goed bekeken. Geconcludeerd werd dat de foto gemaakt werd op een plek waar niet gevochten werd, op ongeveer 50 kilometer afstand van Cerro Muriano in de omgeving van Espejo. De foto is volgens de krant geënsceneerd.

Robert Capa is een van de beroemdste oorlogsfotografen van de twintigste eeuw. Als fotograaf deed hij verslag van verschillende gewapende conflicten zoals de Tweede Wereldoorlog, de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 en de Eerste Indochinaoorlog. In 1947 richtte hij met enkele anderen het persfotoagentschap Magnum Photos. Capa overleed in 1954 nadat hij tijdens de Eerste Indochinaoorlog op een landmijn was gestapt.

Algemene Theorie

Het onderwerp waar ik mij in wil gaan verdiepen is in hoeverre de beelden in de fotojournalistiek geënsceneerd kunnen of mogen worden. Dit zal ik vergelijken met 'realistisch' beeld.

Mijn onderzoeksvraag is:

"Wat is de verhouding tussen het geensceneerde en het realistische werk in de fotojournalistiek met betrekking op de oorlogsfotografie?"

Hierbij zal ik mij vooral richten op geweld en/of oorlogsfotografie.